NUMARALI
HADİS-İ ŞERİF:
حَدَّثَنَا
مُحَمَّدُ
بْنُ يَحْيَى
بْنِ فَارِسٍ
حَدَّثَنَا
نُوحُ بْنُ
يَزِيدَ بْنِ
سَيَّارٍ
الْمُؤَدِّبُ
حَدَّثَنَا
إِبْرَاهِيمُ
بْنُ سَعْدٍ
قَالَ
حَدَّثَنِيهِ
ابْنُ إِسْحَقَ
عَنْ عِيسَى
بْنِ
مَعْمَرٍ
عَنْ عَبْدِ
اللَّهِ بْنِ
عَمْرِو بْنِ
الْفَغْوَاءِ
الْخُزَاعِيِّ
عَنْ أَبِيهِ
قَالَ دَعَانِي
رَسُولُ
اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
وَقَدْ
أَرَادَ أَنْ
يَبْعَثَنِي
بِمَالٍ
إِلَى أَبِي
سُفْيَانَ
يَقْسِمُهُ
فِي قُرَيْشٍ
بِمَكَّةَ
بَعْدَ
الْفَتْحِ
فَقَالَ
الْتَمِسْ
صَاحِبًا
قَالَ
فَجَاءَنِي عَمْرُو
بْنُ
أُمَيَّةَ
الضَّمْرِيُّ
فَقَالَ
بَلَغَنِي
أَنَّكَ
تُرِيدُ
الْخُرُوجَ
وَتَلْتَمِسُ
صَاحِبًا
قَالَ قُلْتُ
أَجَلْ قَالَ
فَأَنَا لَكَ
صَاحِبٌ
قَالَ
فَجِئْتُ
رَسُولَ اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ قُلْتُ
قَدْ
وَجَدْتُ
صَاحِبًا
قَالَ فَقَالَ
مَنْ قُلْتُ
عَمْرُو بْنُ
أُمَيَّةَ
الضَّمْرِيُّ
قَالَ إِذَا
هَبَطْتَ
بِلَادَ قَوْمِهِ
فَاحْذَرْهُ
فَإِنَّهُ
قَدْ قَالَ الْقَائِلُ
أَخُوكَ
الْبِكْرِيُّ
وَلَا
تَأْمَنْهُ
فَخَرَجْنَا
حَتَّى إِذَا
كُنْتُ
بِالْأَبْوَاءِ
قَالَ إِنِّي
أُرِيدُ
حَاجَةً
إِلَى قَوْمِي
بِوَدَّانَ
فَتَلَبَّثْ
لِي قُلْتُ رَاشِدًا
فَلَمَّا
وَلَّى
ذَكَرْتُ
قَوْلَ
النَّبِيِّ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ وَسَلَّمَ
فَشَدَدْتُ عَلَى
بَعِيرِي
حَتَّى
خَرَجْتُ
أُوضِعُهُ
حَتَّى إِذَا
كُنْتُ
بِالْأَصَافِرِ
إِذَا هُوَ
يُعَارِضُنِي
فِي رَهْطٍ
قَالَ وَأَوْضَعْتُ
فَسَبَقْتُهُ
فَلَمَّا
رَآنِي قَدْ
فُتُّهُ
انْصَرَفُوا
وَجَاءَنِي
فَقَالَ
كَانَتْ لِي
إِلَى
قَوْمِي
حَاجَةٌ قَالَ
قُلْتُ
أَجَلْ
وَمَضَيْنَا
حَتَّى
قَدِمْنَا
مَكَّةَ فَدَفَعْتُ
الْمَالَ
إِلَى أَبِي
سُفْيَانَ
(Abdullah b. Amr İbn
el-Feğvâ el Hıızaî'nin) babası şöyle demiştir:
Rasûlullah (s.a.v.)
Fetih'ten sonra (bir gün) beni çağırdı ve Mekke'de Kureyş arasında dağıtması
için Ebu Süfyan'a benimle (bir mikdar) mal göndermek istedi ve: "(Yolculuk
için) kendine bir arkadaş ara" buyurdu. Bunun üzerine Amr b. Umeyye
ed-Damrî yanıma gelip:
Senin (bir yolculuğa)
çıkmak istediğin ve (bu yolculuk için de) bir arkadaş aradığın (haberi) bana
erişti. (Bu haber doğru mudur?) dedi. Ben de:
Evet, dedim.
Öyleyse ben sana arkadaşım,
cevabını verdi. Bunun üzerine (doğru) Rasûlullah (s.a.v.)'e geldim ve: (Bu
yolculuk için kendime) bir arkadaş buldum, dedim.
Kimdir? diye sordu.
Amr İbn Ümeyye e'd
Damrî'dir, cevabını verdim.
"(Onunla birlikte):
Onun memleketine vardığın zaman O'na karşı ihtiyatlı davran. Nitekim (vaktiyle)
biri büyük biraderine bile güvenme? demiş" buyurdu. Kısa bir süre sonra
(Amr ile birlikte yolculuğa) çıktık ve nihayet Ebvâ denilen yere varınca
(arkadaşım) bana:
"Bir ihtiyaçtan
dolayı Veddan'da bulunan kavmime (gitmek) istiyorum, beni (burada)
bekle(yebilir) misin," dedi ben de: "Selametle (git)" dedim.
(Arkadaşım kavmine) dönüp gidince, Nebi (s.a.v.)'in sözünü hatırladım ve hemen
deveme yükümü yükletip onu koşturarak oradan ayrıldım.
Nihayet
"Edâfir" denilen yere vardığımda bir de baktım ki (arkadaşım) beş on
kişilik bir kalabalıkla önüme geçmeye çalışıyor. (Bunun üzerine) devemi (iyice)
hızlandırıp onu geride bıraktım. Kendisini geçtiğimi görünce (etrafında bulunan
kalabalık) dönüp gitti ve (Amr tek başına) yanıma geldi ve:
Kavmime ihtiyacım vardı
da... dedi. Ben de:
Evet, cevabını verdim,
(sonra yola) devam ettik.
Nihayet Mekke'ye doğru
geldik de (bana emanet edilen) malı Ebu Süfyan'a ver(ebil)dim.
İzah:
Hattâbî (r.a.)'nin
açıklamasına göre; mevzumuzu teşkil eden bu hadis, "insanların şerlerinden
korunmak için onlardan sakınmanın ve onlara karşı tedbirli davranmanın lüzumunu
ve ihtiyatlı davranılması gerektiğini ifade etmektedir ve insanların
şerlerinden emin olabilmek için insanlar hakkında böyle kötü zan besleyerek
tedbir almakta hiçbir vebal yoktur."
Yine İmam Süfyan'ın
açıklamasına göre; "kulu günaha sokan zan, varlığını kabul edip konuştuğu
zandır. Hatırından geçeni söylemezse günaha girmez."[A. Davudoğlu, Sahih-i
Müslim Terceme ve Şerhi X, 507.]
Gerçi "insanlardan
sû-i zann ile korunun"[Heytemî, Mecmuûzzevaid, VIIII, 89.] mealinde bir
hadis-i şerif varsa da bu hadis senedinde "tedlisçi" olduğu bilinen
Bekiyy b. el-Velid bulunduğu için zayıftır. Esasen Zemahşeri (4678-538) Zannı:
Vâcib, mendub, haram ve mubah olmak üzere dört kısma ayırmıştır.
Allah'a sû-i zanda
bulunmak haramdır. Zahiren adil görünen müslümanlara sû-i zanda bulunmak da
haramdır. Zahiren adil görünen müslümanlara hüsn-i zanda bulunmak mendup, aşikâr
masiyet işleyenlere sû-i zanda bulunmak mübahdır.[A. Davudoğlu, Selamet Yolları
IV, 393.]
Hadis-i şerifte,
anlatılmak istenen, insanların şerlerinden emin olmak için ihtiyatlı olmanın
lüzumudur. Bilindiği gibi "ihtiyat gerçekleşmesi beklenilen bir şeye karşı
tedbirli ve hazırlıklı bulunmak" demektir.
Şu halde herkese
güvenmekle görevli değiliz. İlişki kuracağımız ve kendisiyle bir iş yapacağımız
kişi hakkında iyi kişilerden olduğunu duymuş olsak bile "belki
duyduklarım yanlıştır inceleyeyim" demek günah sayılmaz."[Ahmed
Rifat, Tasvir-i Ahlâk, 145-146.]